Ten temat długo czekał na opracowanie przez polskie kino. Postawa ludności Tatr wobec hitlerowskiej okupacji czy powstanie goralenvolku, to tematy tabu zarówno w życiu codziennym na Podhalu jak i biała plama w rodzimej kinematografii. W „Białej odwadze” zagadnienie kolaboracji zostało przedstawione w wyważony sposób i stanowi tło dla historii bardziej w swoim wymiarze ludzkiej. Przede wszystkim jest to film o ludziach gór, o wspinaniu i namiętnościach drzemiących w górach.

Film zaczyna się od sceny miłosnej głównego bohatera Andrzeja (Filip Pławiak) i Bronki (Sandra Drzymalska) – przedstawicieli młodego pokolenia dwóch znaczących rodów u podnóża Tatr. Wkrótce dochodzi do rozmów zmierzających do zaaranżowania ślubu łączącego nie tyle krew, co interesy obu rodzin. Jednak decyzją jednego z patriarchów dziewczyna zostaje oddana starszemu bratu Andrzeja, Maćkowi (Julian Świeżewski). Z tego oczywiście nie ma prawa wyjść nic dobrego. W efekcie Andrzej ucieka w coraz bardziej ryzykowne zajęcia wspinaczkowe.

W takim momencie poznaje nazistowskiego (para) naukowca i wspinacza Wolframa (Jakub Gierszał), który wprowadza go – uzdolnionego naturszczyka – w arkana nowoczesnej wspinaczki i stawia przed nim cel – niezdobytą dotąd ścianę. Tymczasem wybucha wojna i w Zakopanem zaczynają instalować się Niemcy. Skonfliktowani członkowie rodziny stają po dwóch stronach barykady i muszą – każde na swój sposób – skonfrontować się z trudną okupacyjną rzeczywistością.

Od strony historycznej, film w sposób wyważony obchodzi się z postawami ludności Podhala. Oczywiście można i trzeba w tej historii dostrzegać echa znanej historii rodziny Krzeptowskich (Wacława i Józefa – których losy są mocno zbliżone do tych przedstawionych w filmie).

Pojawiają się nawet historyczne cytaty – „nie sztuka na wojnie umrzeć – sztuka żyć” – przypisywana Księciu Tatr sentencja pojawia się jednak w innych ustach. Historia jednak służy tu bardziej uniwersalnym celom. Film stroni od generalizacji, czy też próby zarysowania proporcji ludzi, którzy poszli na współpracę z okupantem względem tych trwających w biernym lub czynnym oporze. Jędrek nie jest ideowcem, zostaje raczej uwiedziony przez Wolframa za pomocą wspinaczki –  fascynującej, nowoczesnej i działającej na wyobraźnie. W efekcie krok po kroku grzęźnie w układzie, który staje się zaprzeczeniem jego natury – wolnego człowieka gór.

Pielgrzymujący do hitlerowskich dygnitarzy rodzice, też nie z powodów rasowych wyciągają łapy po opuszczone po żydowskich mieszkańcach Zakopanego majątki.

Ten film maluje portret zbiorowy z bardziej uniwersalnych składowych: nie znoszącego sprzeciwu patriarchatu, bezrefleksyjnego przywiązania do ziemi i tradycji, pazerności, „chłopskiego rozumu”. W kontrapunkcie do różnie motywowanych postaw kolaboracyjnych, w filmie ważną rolę odgrywają postacie Macieja  (podziemnego kuriera i przewodnika emisariuszy) i Bronki – a zbiorowo także i inne, które wyrażają bierny lub werbalny dystans wobec nazistowskich porządków.

Na drugim planie pozostają Niemcy. Tu również mamy do czynienia z wachlarzem postaw – od „dobrego Niemca” Wolframa von Kamitz (Jakub Gierszał), po cyniczne postaci aparatu terroru. Tu show kradnie Rafael Stachowiak w swojej pierwszej na polskim gruncie roli filmowej. Jego Bruno Berg oficer SS jest w swoim okrucieństwie przyciągająco przewrotny jakby w ramach swoich obowiązków rozwiązywał psychologiczne szarady i bawił się studiowaniem reakcji otoczenia. Unika przy tym przerysowań tak charakterystycznych np. dla podobnej roli Christopha Waltza w „Bękartach wojny”.

Na osobną uwagę zasługuje również Wiktoria Gorodeckaja, w bardzo emocjonalnej roli Heleny, partnerki Andrzeja. Brawurowo zagrała tę „wiecznie drugą” i przez to nieszczęśliwą kobietę, która z racji żydowskiego pochodzenia, a wbrew swojej naturze została zmuszona do życia w zamknięciu.

Przede wszystkim jednak jest to film o górach. Tak zresztą definiował to w rozmowie reżyser i  współscenarzysta Marcin Koszałka („Czerwony Pająk”, „Deklaracja nieśmiertelności”) – prywatnie wspinacz górski. Faktycznie z filmu przebija fascynacja górami. To góry stanowią siłę i słabość bohaterów, potrafią uwieść i zniszczyć lub zahartować, czy nawet wyzwolić. W efekcie Tatry (które nie mają szczęścia w naszej kinematografii – niegdyś „Spirala” Zanussiego, czy „Prowokator” Langa, ostatnio serial „Forst”) potrafią być i piękne i zabójczo niebezpieczne.

I to rewelacyjnie widać w zdjęciach zarówno klasycznie filmowych Koszałki jak i tych kręconych z drona przez Marcina Polara.

Za dobór ujęć i planów górskich oraz sceny wspinaczkowe odpowiadał z kolei Andrzej Marcisz, jeden z najwybitniejszych aktualnie znawców topografii Tatr. Dzięki takiej ekipie udało się ukazać zarówno piękno jak i realizm gór – a dzięki ich przynależności do środowiska – również taternicką pasję.

Powstał więc film poruszający omijany dotychczas wątek historyczny, a przy tym z dobrą historią czysto filmową – trochę archetypicznie tragiczną (Bronka jest ukazana niczym Helena Trojańska). Dzięki temu, że scenariusz nie trzyma się kurczowo losów postaci historycznych, opowieść trzyma w napięciu. Bohaterowie są krwiści, często niejednoznaczni, zawsze naznaczeni emocjami i tragizmem. No i te przepiękne zdjęcia. Film broni się bez odwoływania się do towarzyszących jego powstawaniu kontrowersji – bo tak naprawdę ich tu nie ma. To po prostu bardzo dobre kino o ludziach i górach.

Ocena: 5,5/6

Michał Straszewicz

ZAPISZ SIĘ DO  NASZEGO NEWSLETTERA WYSYŁAJĄC MAIL NA:  sztukmixnewsletter@gmail.com

Obserwuj nas w mediach społecznościowych:

 Facebook

 Instagram

 Twitter